Rekomendacje Rady Konsultacyjnej do spraw Odporności na Dezinformację Międzynarodową przy Ministrze Spraw Zagranicznych dotyczące przeciwdziałania dezinformacji w środowisku[...]

Mając na uwadze potrzebę pilnego przeciwdziałania rozpowszechnianiu się dezinformacji w środowisku informacyjnym, powołana przez Ministra Spraw Zagranicznych Rada przedstawia następujące rekomendacje, będące wynikiem wspólnych ustaleń reprezentowanych w niej środowisk społecznych, akademickich i branżowych oraz administracji publicznej.

Rekomendacje

1. Szybka implementacja regulacji Unii Europejskiej w obszarze bezpieczeństwa cyfrowego i informacyjnego, zwłaszcza Aktu o usługach cyfrowych i Aktu o sztucznej inteligencji.
2. Zaostrzenie przepisów prawa karnego wobec podmiotów prowadzących działania dezinformacyjne.
3. Przyjęcie przez Radę Ministrów, opracowanej we współpracy z sektorem obywatelskim, krajowej strategii przeciwdziałania dezinformacji międzynarodowej.
4. Dokonanie przeglądu kompetencji organów administracji publicznej w celu optymalizacji działań państwa w obszarze walki z dezinformacją.
5. Stworzenie mechanizmów sprawnej wymiany informacji w obszarze przeciwdziałania dezinformacji między organami administracji publicznej.
6. Wspieranie niezależnych i pluralistycznych mediów w celu promowania wiarygodnego, rzetelnego przekazu oraz zwiększenia transparentności debaty publicznej.
7. Zwiększenie oddziaływania organów państwa na duże platformy internetowe w celu ochrony ich użytkowników przed dezinformacją.
8. Zwiększenie wsparcia ze strony administracji rządowej dla organizacji pozarządowych działających na polu przeciwdziałania dezinformacji.
9. Podejmowanie przez administrację rządową działań stymulujących powstawanie krajowych podmiotów rozwijających rodzime technologie z zakresu walki z dezinformacją.
10. Wspieranie przez organy administracji rządowej inicjatyw budujących odporność na dezinformację wśród wrażliwych grup społecznych oraz inicjatyw fact-checkingowych.
11. Uwzględnienie w programach dydaktycznych zajęć kształtujących umiejętności krytycznego myślenia oraz z zakresu edukacji medialnej.
12. Szybkie i jasne informowanie społeczeństwa przez administrację publiczną o incydentach dezinformacyjnych.
13. Rozwój współpracy z NATO i UE oraz z innymi partnerami zagranicznymi w obszarze walki z dezinformacją międzynarodową.

Uszczegółowienie rekomendacji

Rozwiązania systemowe

1. Sprawna implementacja regulacji Unii Europejskiej w obszarze bezpieczeństwa cyfrowego i informacyjnego.

Rada rekomenduje właściwym organom państwa podjęcie pilnych działań legislacyjnych w celu wdrożenia do polskiego porządku prawnego całości regulacji UE mających wpływ na możliwość przeciwdziałania dezinformacji międzynarodowej, w tym Rozporządzenia UE 2022/2065 Akt o usługach cyfrowych (DSA) i Rozporządzenia UE 2024/1689 Akt o sztucznej inteligencji. W ocenie Rady, pełna implementacja powyższych przepisów wyposaży organy publiczne oraz przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego w instrumenty niezbędne do bardziej skutecznego przeciwdziałania manipulacjom w środowisku informacyjnym, zarówno na poziomie krajowym, jak i w ramach Unii Europejskiej.

2. Zaostrzenie przepisów prawa karnego.

Zważywszy, że wspomniany w pkt 1 Akt o usługach cyfrowych, ma - w zakresie przeciwdziałania dezinformacji - zastosowanie przede wszystkim do treści nielegalnych, zaś obecnie zdecydowana większość treści dezinformacyjnych, mimo realnych i długofalowych szkód społecznych, pozostaje legalna z punktu widzenia polskiego prawa, Rada rekomenduje Międzyresortowemu Zespołowi dokonanie analizy obowiązujących regulacji prawno-karnych pod kątem rozszerzenia sankcji karnych wobec podmiotów prowadzących działania dezinformacyjne, w tym wymierzone w wizerunek, bezpieczeństwo oraz interesy Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli.

W ocenie Rady kluczowe jest, aby ewentualne zmiany legislacyjne zostały zaprojektowane z pełnym poszanowaniem wolności słowa oraz w sposób, który nie będzie wzmacniał narracji o rzekomym "cenzurowaniu" debaty publicznej.

3. Przyjęcie przez Radę Ministrów krajowej strategii przeciwdziałania dezinformacji międzynarodowej.

Rada rekomenduje Międzyresortowemu Zespołowi do spraw Przeciwdziałania Zagranicznej Ingerencji i Manipulacji w Środowisku Informacyjnym, zwanemu dalej "Międzyresortowym Zespołem" niezwłoczne podjęcie działań zmierzających do przyjęcia krajowej strategii przeciwdziałania dezinformacji międzynarodowej.

Dokument ten powinien, w szczególności:

• wskazywać główne źródła, mechanizmy i techniki obcej dezinformacji oraz potencjalne społeczne konsekwencje manipulacji w środowisku informacyjnym,
• w sposób kompleksowy określać katalog działań państwa oraz podmiotów niepublicznych niezbędnych do przeciwdziałania dezinformacji oraz jej skutkom,
• zawierać rekomendację na temat celowości utworzenia samodzielnej jednostki organizacyjnej w strukturach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (KPRM), odpowiedzialnej za inicjowanie i koordynowanie działań państwa w obszarze przeciwdziałania manipulacjom w środowisko informacyjne.

W ocenie Rady przyjęcie strategii zwiększyłoby efektywność oraz usprawniło koordynację działań państwa oraz podmiotów niepublicznych w zakresie walki z dezinformacją międzynarodową.

4. Przegląd kompetencji i zasobów organów publicznych pod kątem ich efektywności w przeciwdziałaniu dezinformacji oraz opracowanie propozycji rozwiązań systemowych.

Mając na względzie, że organy publiczne (rządowe i samorządowe) oraz podmioty szeroko rozumianego trzeciego sektora (NGOs, uczelnie wyższe, środowiska eksperckie, media i sektor prywatny) dysponują już dziś znaczącymi kompetencjami, narzędziami oraz know-how w zakresie walki z dezinformacją międzynarodowa, Rada rekomenduje dokonanie przez Międzyresortowy Zespół przeglądu

• struktury organizacyjnej organów publicznych, których zakres zadań obejmuje przeciwdziałania dezinformacji międzynarodowej oraz
• kompetencji i zasobów, którymi dysponuje w tym obszarze państwo oraz sektor pozarządowy.

Celem tych działań powinno być wypracowanie rozwiązań prawnych, organizacyjnych oraz w zakresie nakładów finansowych zmierzających do:

• harmonizacji zakresów kompetencji instytucji publicznych oraz obiegu informacji między nimi a trzecim sektorem. W ocenie Rady, szczególnie istotne wydaje się przedstawienie przez Międzyresortowy Zespół opinii na temat celowości utworzenia w strukturach KPRM samodzielnej jednostki organizacyjnej, odpowiedzialnej za inicjowanie i koordynowanie działań państwa w obszarze przeciwdziałania dezinformacji, o której mowa w pkt 2.
• racjonalnego wykorzystania zasobów posiadanych przez podmioty trzeciego sektora w ramach systemowych działania państwa w obszarze walki z dezinformacją międzynarodową.

Ponadto Rada rekomenduje podjęcie przez Międzyresortowy Zespół działań zmierzających do ustanowienie procesu stałego modelowania odporności państwa na zakłócenia ze strony działań dezinformacyjnych oraz określenie instytucji publicznej zarządzającej tym procesem.

5. Mechanizmy sprawnej wymiany informacji w zakresie przeciwdziałania dezinformacji.

Rada rekomenduje sporządzenie przez Międzyresortowy Zespół mapy kompetencji instytucji publicznych w zakresie przeciwdziałania dezinformacji międzynarodowej (organigram), przedstawienie propozycji organu, do zadań którego należałoby regularne aktualizowanie mapy oraz jej udostępnienie ogółowi organów administracji publicznej (rządowej i samorządowej). Ponadto Rada rekomenduje Międzyresortowemu Zespołowi sformułowanie rekomendacji w zakresie usprawnienia przepływu informacji między instytucjami publicznymi (przykładowo przy wsparciu ekosystemu ICT).

Powyższe działania, przyczyniłyby się do przezwyciężenia efektu silosu oraz poprawy efektywności działań instytucji publicznych w obszarze przeciwdziałania wrogim interwencjom w środowisko informacyjne.

6. Wspieranie profesjonalnych, niezależnych i pluralistycznych mediów w celu promowania wiarygodnego, rzetelnego przekazu oraz zwiększenia transparentności debaty publicznej.

Uznając media za jeden z kluczowych elementów systemu obrony przed dezinformacją międzynarodową, Rada rekomenduje zwiększenie wsparcia finansowego ze środków publicznych dla niezależnych i pluralistycznych mediów - w szczególności profesjonalnych - w postaci funduszy i grantów. Jednym z instrumentów powinny być granty dla dziennikarzy śledczych i niezależnych zespołów reporterskich. Jako punkt odniesienia w zakresie wprowadzenia tych rozwiązań mogą służyć rozwiązania przyjęte w ostatnich latach przez inne państwa europejskie (przykładowo Estonię i Francję). W ocenie Rady powyższe działania zwiększą transparentność debaty publicznej oraz zminimalizują wpływy zagranicznej dezinformacji na opinie publiczną.

Duże platformy internetowe

7. Zwiększenie oddziaływania administracji rządowej na duże platformy internetowe (VLOP) w celu zapewnienia ochrony ich użytkowników przed dezinformacją.

W ocenie Rady najskuteczniejszy środek oddziaływania organów administracji rządowej na duże platformy internetowe w tym zakresie stanowią instrumenty prawne. Kluczowe w tym celu jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego DSA oraz zaostrzenie regulacji karnych wobec podmiotów prowadzących działania dezinformacyjne, o czym mowa w rekomendacjach 1-2.

Konieczne jest także skuteczne egzekwowanie wobec platform zobowiązań wynikających z Europejskiego kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (The Code of Conduct on Disinformation), w tym dotyczących wyeliminowania ich przychodów z reklam w odniesieniu do kont i stron internetowych wprowadzających w błąd.

Rada rekomenduje rozwijanie współpracy między instytucjami publicznymi, organizacjami fact-checkingowymi oraz platformami internetowymi i wydawcami medialnymi w oparciu o zasadę transparentności, w tym w szczególności wzajemne udostępnianie sobie danych niezbędnych do analizy zagrożeń i reagowania na nie. Działania takie mogłyby być prowadzone przez samodzielną jednostkę organizacyjną odpowiedzialną za inicjowanie i koordynowanie działań państwa w obszarze przeciwdziałania dezinformacji, o której mowa w rekomendacji nr 3.

Wsparcie państwa dla trzeciego sektora

8. Zwiększenie wsparcia dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających na polu przeciwdziałania dezinformacji.

Uznając działalność organizacji pozarządowych, w tym w obszarach prebunkingu, fact-checkingu oraz monitoringu dezinformacji, za jeden z kluczowych elementów systemu przeciwdziałania dezinformacji międzynarodowej, Rada rekomenduje zwiększenie ich wsparcia, w tym finansowego, ze strony administracji państwowej. W celu szczegółowego określenia obszarów i zakresu niezbędnego wsparcia, Rada rekomenduje opracowanie przez Międzyresortowy Zespół, we współpracy z przedstawicielami sektora pozarządowego, raportu określającego potrzeby spomnianych podmiotów. Dokument ten powinien w szczególności uwzględniać potrzeby NGOs w zakresie rozbudowy sieci eksperckiej, infrastruktury technicznej oraz know-how.

Oferta współpracy i wsparcia ze strony instytucji rządowych powinna zostać zaadresowana również do polskich przedsiębiorców, organizacji branżowych, samorządów oraz szkół średnich i wyższych. Raport powinien stać się podstawą dla podjęcia określonych działań przez właściwe organy państwowe, również w postaci zapewnienia odpowiednich środków finansowych.

Równocześnie Rada zachęca organy administracji rządowej i samorządowej do powierzania podmiotom trzeciego sektora - w szerszym niż dotychczas zakresie - zadań publicznych z zakresu przeciwdziałania dezinformacji i budowania odporności społecznej (np. w postaci prowadzenia działalności szkoleniowej, edukacyjnej i neutralizującej wpływ dezinformacji), na podstawie porozumień, o których mowa w art. 19 ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej z 5 grudnia 2024 r. (Dz. U. 2024 poz. 1907).

9. Podejmowanie przez administrację rządową działań stymulujących powstawanie krajowych firm i organizacji pozarządowych rozwijających rodzime technologie z zakresu przeciwdziałania dezinformacji.

Aby osiągnąć przełom technologiczny i zestaw narzędzi nowej generacji, który będzie stwarzał adekwatną odpowiedź państwa polskiego na dezinformację międzynarodową, Rada rekomenduje znaczący wzrost wsparcia finansowego ze środków publicznych w celu stymulowania powstawania i rozwoju działalności wysoce wyspecjalizowanych krajowych firm i organizacji pozarządowych rozwijających odpowiednie technologie rodzime.

Budowa odporności społecznej

10. Wspieranie budowy odporności na dezinformację wśród wrażliwych grup społecznych.

Rada rekomenduje przyjęcie przez właściwe instytucje administracji rządowej rozwiązań uprzywilejowujących organizacje pozarządowe realizujące projekty w obszarze budowania odporności na dezinformację wśród najbardziej wrażliwych grup społecznych (zwłaszcza seniorów), w szczególności w zakresie otrzymywania dofinansowania ze środków publicznych. Rozwiązania te mogłyby stanowić element krajowej strategii przeciwdziałania dezinformacji międzynarodowej, o której mowa w rekomendacji nr 3.

11. Kształtowanie wśród społeczeństwa umiejętności krytycznego myślenia oraz edukacja medialna.

Rada rekomenduje podjęcie przez właściwe organy administracji rządowej pilnych działań w kierunku uwzględnienia w programach dydaktycznych (począwszy od edukacji przedszkolnej aż do ostatnich klas szkoły średniej) zajęć kształtujących umiejętności krytycznego myślenia i rozpoznawania dezinformacji oraz z zakresu edukacji medialnej. W pierwszej kolejności zasadne wydaje opracowanie przez Międzyresortowy Zespół, we współpracy z przedstawicielami sektora pozarządowego propozycji konkretnych rozwiązań w tym zakresie.

Równocześnie Rada zwraca uwagę na konieczność uwzględnienia tematyki przeciwdziałania dezinformacji w programach kształcenia nauczycieli i wychowawców przedszkolnych oraz zapewnienie przez państwo odpowiednich środków finansowych na ten cel.

Rada rekomenduje również opracowanie przez właściwe organy publiczne, we współpracy z trzecim sektorem, spójnych kampanii (programów) prebunkingowych oraz implementowanie prebunkingu w instytucjach publicznych, szkołach i mediach.

12. Informowanie społeczeństwa o kampaniach i incydentach dezinformacyjnych.

W celu budowy wiarygodności oficjalnego przekazu niezbędne jest szybkie i jasne informowanie społeczeństwa przez właściwe organy administracji publicznej, we współpracy z wiarygodnymi organizacjami pozarządowymi, o kampaniach i incydentach dezinformacyjnych stanowiących największe zagrożenie. Rada rekomenduje Międzyresortowemu Zespołowi opracowanie projektu klarownego podziału zadań instytucji publicznych w omawianym zakresie, jak również oraz zapewnienia im oraz NGOs odpowiednich środków na realizację wspomnianych zadań. Rada podkreśla kluczową rolę organizacji trzeciego sektora w dotarciu ze omawianym przekazem do szerokiego kręgu odbiorców, dla którego często bardziej wiarygodne są narracje dezinformacyjne.

Rada podkreśla znaczenie, jakie dla budowania społecznej odporności na manipulację w środowisku informacyjnym ma szybkość reakcji państwa na dezinformację - informacje o incydentach dezinformacyjnych przekazywane społeczeństwu przez powołane do tego podmioty powinny docierać do odbiorców szybciej niż, często dezinformacyjna, narracja przekazywana w mediach społecznościowych.

Współpraca międzynarodowa

13. Współpraca z partnerami zagranicznymi w obszarze walki z dezinformacją.

W ocenie Rady, kluczową rolę odgrywa współpraca z UE i NATO. Tym niemniej skala zagrożeń generowanych przez zagraniczną manipulację w środowisko informacyjne przemawia za tym, aby instytucje publiczne, w oparciu o zasadę zrównoważonej dywersyfikacji współpracy, były otwarte na nawiązywanie współpracy również z innymi partnerami zagranicznymi - organizacjami międzynarodowymi, instytucjami krajowymi poszczególnych państw powołanymi do przeciwdziałania dezinformacji, jak również organizacjami pozarządowymi.

Członkowie Rady Odporności:

Tomasz Chłoń, MSZ, Przewodniczący Rady

Katarzyna Szaran, Zastępczyni Przewodniczącego Rady

Anna Chipczyńska, Żydowskie Stowarzyszenie Czulent

Paweł Czajkowski, Agora S.A.

Karolina Czwarno-Kos, Konfederacja Lewiatan

Witold Drożdż, Konfederacja Lewiatan

Andrzej Dulka, Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji

Wojciech Dzięgiel, Fundacja im. Kazimierza Pułaskiego

Agnieszka Jankowska, Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji

Marcel Kiełtyka, Stowarzyszenie Demagog

Maciej Kossowski, Związek Pracodawców Wydawców Cyfrowych

Paweł Kotla, Fundacja Temida Arts & Business

Krzysztof Malesa, Konfederacja Lewiatan

Michał Marek, Fundacja Centrum Badań nad Współczesnym Środowiskiem Bezpieczeństwa

Arkadiusz Modrzejewski, Uniwersytet Gdański

Justyna Olędzka, Uniwersytet w Białymstoku

Agnieszka Ostrowska, Fundacja Centrum Stosunków Międzynarodowych

Paweł Prus, Instytut Zamenhofa

Grzegorz Rzeczkowski, Sieć Badawcza Łukasiewicz - PORT Polski Ośrodek Rozwoju Technologii

Anna Rzepa, Polska Akademia Nauk Oddział w Gdańsku

Kamila Sierzputowska, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego

Maksym Sijer, Fundacja INFO OPS Polska

Martyna Wilk, Uniwersytet Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Małgorzata Zakrzewska, Konfederacja Lewiatan

Mariusz Żabiński, Instytut Technologii Społeczno-Politycznych "Kybernetes"