FD-column Laura van Geest: Onderwereld benut AI: financiële criminaliteit groeit, waakzaamheid is daarom cruciaal

FD-column Laura van Geest: Onderwereld benut AI: financiële criminaliteit groeit, waakzaamheid is daarom cruciaal

Er staat een hoop geld op Nederlandse rekeningen - interessant voor criminelen. Die hebben bovendien steeds meer tools tot hun beschikking, schrijft AFM-voorzitter Laura van Geest. De column verschijnt op vrijdag online (achter inlog) en op zaterdag in de krant.

Afgelopen week meldde de Autoriteit Financiële Markten (AFM) dat de schade door beleggingsfraude in Nederland wel kan oplopen tot €750 mln per jaar. Exacte cijfers ontbreken. Niet alleen omdat mensen zich vaak schamen om aangifte te doen, maar ook omdat de registratie versnipperd is.

De vooruitzichten zijn intussen niet geruststellend. Met AI wordt het steeds makkelijker om de oplichtingsmarkt te betreden, terwijl ook het reservoir aan potentiële slachtoffers groeit. Wie kent de ogenschijnlijk overtuigende filmpjes niet, met bekende Nederlanders die plots beleggingstips geven? Welkom in de wereld van digitale misleiding.

De moderne crimineel

Financiële criminaliteit is een bedrijfstak als elke andere. Trends als digitalisering, internationalisering en arbeidsdeling doen ook hier hun intrede. De verleiding van snel geld is daarbij van alle tijden, maar vandaag de dag hoef je niet eens je huis uit. Bankovervallen en inbraken hebben iets nostalgisch. De moderne crimineel opereert hoog en droog vanaf de zolderkamer. De modus operandi verschoof van fysiek naar digitaal.

Onderzoeker Rolf van Wegberg van de TU Delft vertelt in een video droogjes hoe de bouwstenen voor dit soort handel kant en klaar te koop zijn op het darkweb of via Telegramkanalen. En hoe je met die onderdelen een bedrijfsmodel in elkaar kunt klikken: virussen, adressen, er zijn zelfs bouwpakketten en handleidingen te vinden. Je hoeft geen alleskunner te zijn om in zaken te gaan, een beetje handig shoppen en je bent er.

En ook aan de productie van een schakel in deze keten valt goed geld te verdienen. Fraud as a Service (FaaS) is geen metafoor meer, maar een volwassen industrie. Ook al slaat de criminaliteit diepe wonden bij echte mensen, voor de dader is het een anoniem gebeuren. Met het toetsenbord als belangrijkste wapen, voelt de toetredingsdrempel lager en de pakkans kleiner.

GenAI geeft deze industrie een volgende groeispurt. Deepfakes, voice cloning, synthetische identiteiten en geavanceerde phishingcampagnes zijn in een handomdraai gegenereerd. Verspreiding gaat razendsnel via sociale media. Nieuwe slachtoffers worden geworven op platforms als Instagram, TikTok en Telegram, vaak onder het mom van beleggingsadvies of succesverhalen.

Zo worden langdurige, doelgerichte benaderingen - waarin over weken en maanden een vertrouwensrelatie wordt opgebouwd - goedkoper én schaalbaarder. Onderzoek laat zien dat GenAI sneller en succesvoller is dan de menselijke fraudeur bij spearphishing-aanvallen.

Aantrekkelijke markt

Dit is geen toekomstmuziek, maar dagelijkse praktijk. Internationaal onderzoek van de digitale identiteitschecker Signicat wijst op een stijging van fraudepogingen met 80%. Deepfakes maken inmiddels 6,5% van de fraudegevallen uit - afgezet tegen nog geen 0,1% drie jaar geleden.

De aantrekkelijkheid van de markt neemt bovendien toe. De berg spaargeld van Nederlandse huishoudens zwelt verder aan, tot €518 mrd in september 2025. De Europese spaar- en investeringsunie stimuleert beleidsmatig dat dit spaargeld productiever wordt ingezet. Minder op de bank, meer risicodragend beleggen. Op zich een goede zaak, maar onervaren beleggers zijn een aantrekkelijk hapje voor oplichters.

Specifiek in Nederland ligt er een wetsvoorstel in de Eerste Kamer om mensen de kans te geven 10% van hun pensioenvermogen op te nemen. Leuk voor die mooie reis, een camper of de aflossing op een huis, maar zo ontstaat ook een afgetekende groep potentiële slachtoffers.

Strategische kwetsbaarheid

Staan we machteloos? Zeker niet. AI kan ook worden ingezet om fraude op te sporen, ook al glippen er dan nog te veel zaken door de mazen - met de groeiende aantallen van beleggingsfraude is dat een bron van zorg. Maar 'follow the money' blijft een krachtig stuk recherche-gereedschap; ook criminelen maken fouten en crypto's laten sporen na op de blockchain. Maar als voorkomen van nieuwe slachtoffers het belangrijkste doel is, moet de blik misschien breder: naar het verstoren van de gehele criminele keten. Welke schakels in het inkoop- en productieproces zijn het lastigst te vervangen? Daar ligt onze strategische kwetsbaarheid.

Daarnaast is betere samenwerking nodig tussen toezicht, opsporing en handhaving - ook over de landsgrenzen heen. Een centraal meldpunt zou al helpen om de werkelijke omvang scherper in beeld te krijgen en voorkomt dat dit thema structureel ondersneeuwt bij de altijd onvermijdelijke prioritering.

En ja, ook u kunt wat doen. Financiële educatie helpt maar zoveel. Uiteindelijk blijft waakzaamheid onmisbaar. De combinatie van hoop en hebberigheid geeft veel oplichters vrij spel. Ik wens u daarom een wereldwijs en waakzaam 2026 toe.