Terugblik deskundigenbijeenkomst over de Terugkeerverordening

Germa Lourens van Nidos, landelijke voogdijorganisatie voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen, kwam als eerste aan het woord. Om minderjarige vreemdelingen te beschermen, is het belangrijk dat onzekerheid over terugkeer of mogelijke integratie zoveel mogelijk wordt voorkomen. Dit kan door onderzoek te doen naar opvang in het land van herkomst, voorafgaand aan het opleggen van een terugkeerbesluit. Daarnaast moeten er waarborgen zijn en is een betere beschrijving nodig van wat precies onder 'meewerken aan terugkeer' valt. Volgens het Nidos zijn alleenstaande minderjarige vreemdelingen het meest geholpen met duidelijke, snelle en zorgvuldige procedures.

Galina Cornelisse, hoogleraar Courts and Transnational Justice aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Vrije Universiteit te Amsterdam toonde zich kritisch over de voorgestelde verordening: de Europese Commissie heeft geen impact assessment (uitvoeringstoets) uitgevoerd. De risico's van het aannemen van regelgeving waarvan de effectiviteit of rechtmatigheid niet goed onderzocht zijn, zijn aanzienlijk. Daarnaast introduceert het voorstel extra beperkingen van grondrechten ten opzichte van de al bestaande regels, zonder dat wordt uitgelegd hoe dat het terugkeerbeleid effectiever zal maken.

Het Platform voor internationale samenwerking voor ongedocumenteerde migranten (PICUM) vertegenwoordigt 155 organisaties uit 34 landen. PICUM-directeur Michele LeVoy riep op om het voorstel voor de Terugkeerverordening te verwerpen. Het voorstel schetst volgens haar maatregelen die dwang, detentie en deportatie zouden versterken, de grondrechten van mensen zonder papieren worden ondermijnd en de waarborgen voor terugkeer worden verzwakt. Er is sprake van een bredere verschuiving in het migratiebeleid van de Europese Unie richting criminalisering, bewaking en bestraffing. LeVoy sprak daarnaast over hoe terugkeer naar het land van herkomst goedkoper, duurzamer, menselijker te maken.

Jasper van Berckel Smit en Viola Bex-Reimert spraken namens de Commissie Meijers, een permanente commissie van deskundigen in internationaal vreemdelingen-, vluchtelingen- en strafrecht. Zij spraken over de impact, wederzijdse erkenning en legaliteit van het systeem. Het huidige systeem werkt volgens de Commissie Meijers niet vanwege de fragmentatie en complexiteit: zo zijn er interpretatieverschillen en is er gebrekkige samenwerking met landen van herkomst. In de voorgestelde Terugkeerverordening wordt nog onvoldoende uitgelegd hoe deze problemen worden aangepakt. Nadruk ligt op gedwongen terugkeer in plaats van op vrijwillige terugkeer. De Commissie Meijers mist in het voorstel waarborgen en juridische verankering, bijvoorbeeld over hoeveel risico een vreemdeling loopt bij terugkeer. Er is een verschuiving naar het strafrecht, en er worden sancties opgelegd terwijl niet altijd duidelijk is wat de definitie is van de categorieën 'gevaar voor de samenleving' en 'niet meewerken aan terugkeer'.

Senatoren vroegen onder meer of Denemarken, met een terugkeerbeleid gebaseerd op gedwongen terugkeer voor vreemdelingen, niet het bewijs is dat een dergelijk terugkeerbeleid kan werken. Ook werden vragen gesteld over de kosten van de Terugkeerverordening en wat er gebeurt met de circa 80% van de vreemdelingen die niet terugkeert. Daarnaast ging het over terugkeerhubs en hoezeer Nederland verplicht is om de mensenrechtensituatie in die landen in de gaten te houden. Werken mensen na twee jaar in vreemdelingendetentie nog wel mee aan hun terugkeer, de in de verordening genoemde maximale duur van de bewaring, is het juridisch houdbaar? De deskundigen werd ten slotte gevraagd of er - ondanks hun vele kritische punten - er ook verbeteringen zijn te vermelden. In hun antwoord gaven de experts aan dat harmonisatie belangrijk is: staten die samenwerken staan sterker. In de verordening is terugkeer beter gedefinieerd, een belangrijk punt als het gaat om legaliteit. Voor minderjarige vreemdelingen kan het ook mooi zijn om herenigd te worden met hun familie, als dat maar gebeurt na een snelle en zorgvuldige procedure.

De deskundigenbijeenkomst is hier terug te kijken.