Klimaat, rechtvaardigheid en vrede: de uitdagingen van de COP30 in Belém

Van 10 tot 21 november vindt in Belém in Brazilië de 30ste wereldwijde klimaatconferentie van de Verenigde Naties plaats. Terwijl de aarde opwarmt, blijven de landen in het Noorden oorlog financieren in plaats van het klimaat. Op de COP30 eisen de landen van het Zuiden actie en echte klimaatrechtvaardigheid.

door Mathieu Strale

"Off target", zo luidt de titel van het jongste VN-rapport over de klimaatsituatie. "Naast het doel", zou je kunnen zeggen.Tien jaar na het klimaatakkoord van Parijs, dat de opwarming van de aarde moest beperken tot 1,5°C tegen het einde van de eeuw, zijn we nog ver verwijderd van dit doel. De uitstoot van broeikasgassen blijft stijgen en het huidige beleid leidt ons naar een temperatuurstijging van bijna 3°C.

Nu de Verenigde Staten - 's werelds zwaarste historische vervuiler en grootste olie- en gasproducent - onder president Trump de deur van de klimaatonderhandelingen hebben dichtgegooid, staat de toekomst van een van de laatste fora voor internationale dialoog op het spel. Er staan twee belangrijke thema's op de agenda. Ten eerste, de internationale financiering van uitstootvermindering en van klimaatadaptatie. En ten tweede, de herziening van de klimaatdoelstellingen voor 2035 en 2040.

Het symbool van Belém

President Lula van Brazilië wil van deze COP het moment maken waarop "rijke landen eindelijk hun verantwoordelijkheid onder ogen zien", omdat "het Zuiden deze crisis niet heeft veroorzaakt, maar er wel de prijs voor betaalt". De keuze voor Belém, aan de rand van het Amazonewoud, is symbolisch. Deze regio herbergt het grootste woud ter wereld, dat essentieel voor de opname van CO₂, maar dat verwoest wordt door ontbossing, de agro-industrie, oliewinning herhaalde droogtes en branden.

Het Amazonegebied is ook een bastion van verzet: tegenover multinationals en imperialistisch beleid organiseren volkeren en sociale bewegingen zich. Parallel aan de COP zal er ook een People's Summit plaatsvinden, een top van de volkeren, met meer dan duizend vakbonden, ngo's en vertegenwoordigers van het maatschappelijke middenveld uit het Noorden en het Zuiden om te protesteren tegen de passieve houding van regeringen, en om klimaatrechtvaardigheid en sociale rechtvaardigheid te eisen.

De onbetaalde klimaatrekening

Ontwikkelde landen dragen de historische verantwoordelijkheid voor klimaatverandering: De Verenigde Staten en Europa alleen al zijn verantwoordelijk voor respectievelijk 25% en 20% van de uitstoot sinds 1850. Deze cijfers zouden nog hoger liggen als we de uitstoot van voormalige kolonies en van de multinationals meerekenen.

Toch worden de landen in het Zuiden het meest getroffen door droogte, overstromingen en mislukte oogsten. De VN schat dat die landen tot 2035 jaarlijks 1.300 miljard dollar nodig hebben om zich aan te passen aan de klimaatverandering en om hun uitstoot te verminderen.

De landen in het Noorden beloven echter maar een kwart hiervan - 300 miljard - vaak in de vorm van leningen of particuliere financiering. Met andere woorden: schulden in plaats van solidariteit, en een financiering die bepaald wordt door een winstlogica in plaats van de behoeften.

Geld voor oorlog, niet voor het klimaat

Het ontbrekende geld voor het klimaat stroomt ondertussen rijkelijk naar militarisering. In 2024 gaven de Navo-landen samen bijna 1.500 miljard dollar uit aan defensie, met plannen om die budgetten verder te verhogen.

Zoals econoom Sebastian Mang benadrukt: "Als regeringen hun defensiebudgetten kunnen opvoeren tot 5% van het bbp, kunnen ze niet blijven beweren dat er geen geld is voor de planeet." Het gebrek aan geld voor het klimaat is een politieke keuze.

Bovendien neemt deze militaire focus niet alleen noodzakelijke budgetten weg, het verhoogt ook de uitstoot van broeikasgassen. Volgens een recente studie zou de verhoging van de Europese militaire budgetten tot de 'Navo-norm' de Europese uitstoot van broeikasgassen met maar liefst 12% doen stijgen. Zo stoot het evenveel uit als de verwarming van alle Europese woningen samen.

Europa: veel woorden, weinig daden

Terwijl Donald Trump geen officiële delegatie naar Belém zal sturen en het klimaatscepticisme aanwakkert, profileert de Europese Unie zich graag als "klimaatleider". Maar haar daden spreken haar woorden tegen.

Op 5 november bereikten de lidstaten eindelijk een akkoord over de doelstellingen voor 2035 en 2040. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, was opgetogen: "De Europeanen zijn klaar voor Belém!"

Op papier belooft de Europese Unie een emissiereductie van 90% tegen 2040, in lijn met haar internationale verplichtingen. In werkelijkheid rekent de EU nog steeds op 'koolstofkredieten', compensatiemechanismen waarmee ze het recht kan kopen om elders te vervuilen in plaats van haar uitstoot te verminderen... Veel ngo's hekelen deze programma's, die ze greenwashing noemen: het verrijkt een klein aantal privébedrijven zonder echte impact op het klimaat en leidt tot privatisering van land en verdrijving van lokale gemeenschappen in het Zuiden om er "groene projecten" op te zetten. De doelstelling voor 2040 wordt behouden, maar schandalig genoeg is de doelstelling voor 2035 heimelijk verlaagd.

De Europese Unie snoeit ook in haar solidariteit: de klimaatfinanciering stagneert al jaren. Terwijl ze het heeft over "afstappen van fossiele brandstoffen", importeert Europa nog steeds massaal Amerikaans schaliegas en -olie, waarmee de zakken van Trump en de grote oliemaatschappijen worden gevuld.

België: een beleid bestaande uit afwezigheid en minimaal engagement

Voor het eerst sinds 2018 zal de eerste minister van ons land niet aan de COP deelnemen. Het signaal is duidelijk: de klimaatnood is geen prioriteit.

Het Nationaal Energie- en Klimaatplan (NEKP), dat de verdeling van de klimaatinspanningen tussen de gewesten en de federale overheid vastlegt, weerspiegelt dit gebrek aan belangstelling voor het klimaat. Het doel: de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 42,5% verminderen, onder het minimum dat de Europese Unie vereist (47%). De kloof zal worden overbrugd met compensatiemechanismen. België was het voorlaatste land dat zijn plan bij Europa indiende, net voor Polen, en onthield zich bij de stemming over de nieuwe EU-doelstellingen op 5 november.

Het beleid van de regering-De Wever-Rousseau is niet alleen asociaal, maar ook antiklimaat, zoals Louis Droussin (doctoraatstudent politieke wetenschappen aan de Universiteit van Namen) uitlegt in een recent artikel. (Hij doet onderzoek naar extreemrechtse ecologie en naar de manier waarop sociale bewegingen ecologische en sociaaleconomische kwesties met elkaar verbinden.) De maatregelen van vorige regeringen waren al ontoereikend voor onze klimaatdoelstellingen. De huidige federale besparingen op NMBS, groene energie, onderzoek en ontwikkelingssamenwerking, in combinatie met regionale besparingen voor woningrenovaties, zullen de situatie er nog slechter op maken.

In Belém is een ander scenario mogelijk en noodzakelijk

"We willen dat de COP30 de COP van verandering wordt", zeggen de presidenten van Colombia, Brazilië en Bolivia gezamenlijk. "Een urgente verandering, op vraag van de volkeren", voegt VN-secretaris-generaal António Guterres eraan toe. De klimaatcrisis is het resultaat van een systeem dat leven en klimaat opoffert ten voordele van de winsten van de superrijken en oorlog. We hebben een duidelijk plan nodig om uit deze impasse te komen:

• De publieke controle over energie opnieuw in handen nemen, om zo de overgang naar de koolstofarme, prijsstabiele energie van de toekomst uit te stippelen en om te investeren in openbaar vervoer en woningisolatie.
• Afstappen van fossiele brandstoffen, zoals steenkool, gas en olie, met werkzekerheid en sociale bescherming voor werknemers, door de fossiele brandstofreuzen te laten betalen.
• Breken met de Koude Oorlogslogica: elke euro die wordt uitgegeven aan bewapening is een euro minder voor het klimaat en een euro die de crisis verergert.
• Internationale solidariteit opbouwen, met gedeelde technologieën, kwijtschelding van onrechtvaardige schulden, publieke en solidaire financiering voor transitie en aanpassing, en wetenschappelijke samenwerking tussen Noord en Zuid als basis.

Van Lula tot Petro, van Braziliaanse sociale bewegingen tot Afrikaanse en Europese vakbonden en internationale ngo's: er weerklinkt een andere stem - een stem die pleit voor een rechtvaardige en solidaire transitie. Terwijl Europa en de Verenigde Staten hun budgetten verschuiven naar oorlog, toont deze mobilisatie aan dat een andere koers mogelijk en noodzakelijk is. Laat degenen die de klimaatcrisis hebben veroorzaakt ervoor betalen, en laten we investeren in de toekomst van ons klimaat en in een sociale toekomst.

• Delen